تاثیر حالات والدین در شخصیت فرزند
علامه حسن زاده آملی
بدان تصورات و خیالات، در نفس اثر می گذارد، چنان که احوال هر یک از نفس و بدن در دیگری. لذا کیفیات نفسانی و مزاجی، و احوال ظاهر و باطن والدین در کیفیت مزاجی و حصول استعداد نطفه ی انسانی سخت دخیلند، و اشخاص، مطابق همان کیفیات دارای اخلاق و احوال گوناگون می شوند، چنان که دارای اشکال گوناگون اند، هم چنان که مبادی طین آنان از ناحیه ی اختلاف آفاق و اوضاع اجرام علوی و احوال کائنات سفلی همه دخیلند و نطفه، به خوئی و روئی منعقد می شود، «ذلک تقدیر العزیز العلیم». و هرچه لیاقت و قابلیت او بود، از مبدأ فیّاض می گیرد، و به مثل نطفه ی آدمی لوح محفوظ اوست که هرچه بدواً در وی نوشته شده است، بر آن مجبول است، و مطابق همان استعداد در افعال خود مختار است. و به مثل چون درختی که در تخمی نهفته است و آن متن و فشرده ی درخت به تدریج به فعلیت رسد و درخت بالفعل گردد.
آن که اهل درایت و ذکاوت است از این امهات و اصول که تقدیم داشته ایم به حقیقت معانی و اسرار بسیاری از آیات و روایات پی می برد و به سرالقدر آشنا می گردد و می داند که «نفخت فیه من روحی» که از مسیر و جدول خلقت والدین به جنین تعلق گرفته است، از جداول رنگ پذیرفته است، یعنی کأنّ پدر و مادر هم هر یک در حقیقت «نفخت فیه» شرکت دارند. در دفتر دل ثبت شده است که:
کند احوال هر پیری حکایت ز اوصاف جوانیّش برایت
چو هر طفلی بود آغاز کارش کتاب شرح حال روزگارش
هر آن خوئی پدر یا مادرش راست همان خو نطفه ی او را بیاراست
غذای کسب باب و شیر مامش بریزد زهر یا شکّر به کامش
چو از پستان پاکت بود شیرت توئی فرخنده کیش پاک سیرت
منی بذر و نسا حرث و تو حارث به جز تو حاصلت را کیست وارث
اگر پاک است تخم و کشتزارت هر آنچه کشته ای آید به کارت
و گرنه حاصلت بر باد باشد تو را از دست تو فریاد باشد
نفخت فیه من روحی شنیدی ولی اطوار نفخش را ندیدی
که اندر نطفه هم بابا و مادر نماید نفخ هر یک ای برادر
تو سبحان الذی خلق الازواج بخوان در خلقت نطفه امشاج
دمد هر یک ز روح خویش در وی ازین ارواح طومارش شود طی
الحمدلله که تا حدی به حقیقت و واقع اموری اطلاع یافتیم و بدین جا رسیده ایم که نطفه ی آدمی، به مثل، لوح محفوظ اوست و آن که گفته است: «لوح محفوظ عالم صغیر نطفه است» مقصود همین است.
رساله «خیرالاثر در رد جبر و قدر»