منبع: مظاهر الهیه / حکیم الهی ملاصدرا
بدان که دنیا از عالم ملک و شهادت ، و آخرت از عالم ملکوت و غیب است .
برخی گفته اند : دنیا ، عالم محسوسات ، و آخرت عالم معقولات است . که البته این سخن ، سخنی سست و عقیده فلاسفه ای است که معاد جسمانی و وجود بهشت و دوزخ جسمانی را باور ندارند .
صحیح آن است که گفته شود : دنیا عالم کون و فساد ، و آخرت خانه آرامش و قرار است .
برخی گفته اند عالم شهادت آیینه آخرت است ، و عالم غیبت که همان عالم آخرت است در آن دیده می شود . پس عالم دنیا ، عالم آخرت را از پیش چشم ما پنهان داشته است ، و کسی که به توفیق خدا چشم بصیرت و پند اندوز و دیده نهان بین بیابد ، به هر چه در این جهان نظر افکند ، از آن به جهان آخرت تعبیر می کند ، و در نتیجه گذر کردن و نظر افکندن او بر هر چیز ، عبرت و پند نامیده می شود ، و خدای بزرگ ، خود بندگانش را به این موضوع امر فرموده که : « زندگی دنیا بازی ، نابکاری ، آرایش ، لاف و گزاف میان خودتان است ( حدید / 20 ) »
و کسی که چشم بصیرت او نابینا باشد و از آنچه در زندان این جهان می بیند پند نگیرد ، و به جهان آخرت تعبیر نکند ، و در عالم حس و شهادت محبوس بماند ، خیلی زود درهای دوزخ به روی او باز می شود که : « آنان کسانی هستند که در شکمهایشان جز آتش چیزی نمی خورند . (بقره / 174) »
حقیقت این است که بهشت و دوزخ هر دو مخلوقند ، چنانکه خدای بلند مرتبه فرموده است : « و بهشتی که فراخی آن چون فراخی آسمان و زمین است و برای کسانی آماده شده که ایمان آوردند . (حدید/21) » .
راوی گوید به علی بن موسی الرضا (ع) گفتم : ای پسر رسول خدا آیا بهشت و جهنم هم اکنون مخلوقند ؟ پاسخ فرمود : آری ، رسول خدا (ص) به بهشت رفته است ، و آنگاه که به سوی آسمان عروج کرد آتش دوزخ را نیز به چشم دیده . راوی می گوید به او گفتم : گروهی می گویند بهشت و جهنم هم اکنون مقدرند و مخلوق نمی باشد. پاسخ فرمود : آنان که چنین می گویند از ما نیستند و ما نیز از آنان نیستیم . کسی که مخلوق بودن بهشت و دوزخ را باور ندارد ، در واقع رسول خدا و ما را تکذیب کرده است و به ولایت ما اعتقادی ندارد و در آتش دوزخ جاویدان می ماند .
روی هم رفته دنیا پدیده ای است آتشین و رو به فرسایش ، و موجود و تباهی پذیر که چون کسی بدان تکیه کند سزاوار آتش دوزخ است و آخرت ، جهانی است نورانی ، والا ، و جاویدان که همان صورت بهشت و منزلهای آن است و لیکن از این حواس ظاهری پوشیده و پنهان است . کسی که خود را و پروردگارش را بشناسد ، ذاتش از پرده تاریک دنیا مجرد می شود و در زمره اهل آخرت در می آید و از نعمتهای آن بهره مند می گردد که :
« آن سرای واپسین را به کسانی دهیم که در زمین برتری و فساد نجویند و عاقبت نیکو برای پرهیزگاران است . ( قصص / 83 ) »