اسرار حج
از قربانی ظاهری تا قربانی معنوی
آیت الله علامه رفیعی قزوینی
قربانی در روز عید (قربان) صورتی دارد و باطنی؛ صورت آن کشتن حیوانی با صفات و ویژگی های خاصی است و باطن آن کشتن نفس حیوانی است؛ زیرا انسان در مرتبه ی نفس حیوانی با حیوان فرقی ندارد؛ کشتن گوسفند صورت مجشم ذبح نفس است؛ با این فرق که ذبح گوسفند ارتقاء به مقام اعلاء نیست و انسان از ذبح نفس به مقام کمال انسانیت می رسد و اهلیت قرب پیدا می کند. بنابراین قربانی روز عید، اشاره به ذبح نفس حیوانی است، نه نفس عقلانی.
در قربانی، با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، حلقوم و دو رگ متصل به حلقوم را باید برید. کشتن نفس اماره ی حیوانی چطور است؟! اگر مار را از طرف دم قطعه قطعه کنی، باز نیش می زند، بلکه بدتر می زند؛ مار را باید از سر برید. سر نفس انسانی، هوا و هوس است. هرگاه خواستی حیوان نفس را بکشی، باید هواهای نفس را بکشی.
غزالی حکایتی را در احیاء العلوم آورده است، می گوید: یک نفر پای درختی خوابیده بود. گنجشک ها صدا و جیرجیر می کردند و مزاحم خواب او بودند، بلند می شد با چوب گنجشک ها را می زد و آنها هم فرار می کردند و باز بر می گشتند. بزرگی رسید و گفت: چکار می کنی؟ گفت: می خواهم بخوابم، ولی گنجشک ها نمی گذارند،آنها را با چوب می زنم، می روند و باز می گردند و صدا می کنند. گفت: می خواهی از صدای گنجشکها راحت شوی، درخت را ببُر.
درختی که روی آن هواها نشسته، باید آن را قطع کرد و بر زمین انداخت. برای علاج این معنا باید مرگ دوستان و خویشاوندان را در نظر بگیری، گرفتاری و ناراحتی های مردمی را که گرفتارند در نظر بداری. و روزه گرفتن این شعله ها و طغیان نفسانی را خاموش می کند.
از عجایب قربانی معنوی آن است که روح و جان آدمی و نفس ناطقه زنده می شود و این قتل مقدمه ی حیات بالاتری می گردد، ولی در کشتن قربانی ظاهری این اثر نیست؛ و همین فرق است بین عالم صورت و ماده، و عالم و ماوراء الطبیعه و معنا و حقیقت.
در قربانی معنوی است که فرموده اند: موتوا قبل ان تموتوا؛ پیش از آنکه بمیرید، بمیرید.
و افلاطون حکیم الهی گفته است: متّ بالاراده، تحیی بالطّبیعه.
قاآنی می گوید:
بمیر ای دوست پیش از مرگ اگر عمر ابد خواهی
که ادریس از چنین کشتن بهشتی کشته پیش از ما