از آغاز جوانی و تحصیلات زکریای رازی چندان سخنی در تاریخ نگفتهاند. برخی میگویند که او در جوانی زرگری میکرده، و برخی نوشتهاند که او در ابتدا صّراف بوده است. بعد در چهل سالگی برای کسب علوم پزشکی و فلسفی به بغداد رفت و پس از چندی، سرآمد پزشکان زمان خود گردید. بغداد در آن روزگار، مرکز مترجمان زبردست آثار علمی یونانی، سُریانی و عربی بود. همچنین وجود بیمارستانهایی که در زمان هارون و آل برمک تأسیس شده بود، محل خوبی برای مطالعات رازی به شمار میآمد.
مشاغل
در برخی از منابع نوشته شده که محمد بن زکرّیای رازی، فیلسوف نامدار ایرانی، بیمارستان عَضُدی را اداره میکرده است. نیز پس از آنکه رازی به اوج علمی خود رسید و شهرتش عالمگیر شد، پادشاهان از او دعوت میکردند تا به نزدشان برود. رازی بعد از مدتی به زادگاه خود، ری برگشت و تصّدی بیمارستان آنجا را عهدهدار شد. او خود در بسیاری از کتابهایش، به بیمارستانهای بغداد و ری اشاره کرده است.
در محضر اساتید
عشق وافر به تحصیل و فراگیری علم طب، موجب گردید که محمد بن زکرّیای رازی در محضر استادان برجستهای حاضر گردد. از شمار آنان میتوان به استادان بزرگی چون: علی بن ریّن طبری، از دانشمندان معروف ایرانی؛ ابو زید بلخی، از نوابغ روزگار رازی که با فلسفه و علوم قدیمه آشنایی کامل داشته و گفته میشود رازی خود از کتابهای او استفاده میکرده است؛ و نیز ابو العباس ایرانشهری اشاره کرد.
تشیع رازی
محمدبن زکریای رازی فیلسوف و حکیم نامدار و معروف ایران، با نقضهایی که بر فرقههای کلامی و به ویژه معتزلیان داشته، میتواند راهگشای ما در بحث از تشیع او باشد. به رغم اتهام رازی به الحاد و مادیگری، در تاریخ حیات فکری جهان اسلام، دادهها و اسناد تاریخی ـ فلسفی برجای مانده، که بر گرایش شیعی عمیق رازی دلالت میکنند. همچنین توجه به آثاری چون الامامُ الفاضِل المعصوم و الامام و المأموم المُحِقّین و دیگر نوشتههای او، تاییدی بر این مطلب است.
عالم نامدار جهان تشیع، ابن طاووس در کتاب الاَمان خود نقل کرده که رازی شیعهمذهب بوده است. همچنین مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، در کتاب الذَریعة الی تَصانیفِ الشیعَه رازی را در شمار مؤلفان شیعه دانسته است.
کتابها و مقالات رازی
از رازی کتابها و مقالههای بسیاری به یادگار مانده است. کوشش فراوان او در راه علم و تحقیق، موجب شد که در علوم و فنون مختلف صاحبنظر باشد و زحمت مداومش، باعث گردید که کتابهای بسیاری را به رشته تحریر درآورد. نخستین صورت از تألیفات رازی، فهرستی است که خود او برای کتابهایش نوشته که «ابن الندیم» هم آن را در کتاب الفهرست نقل کرده است. برخی از آثار او عبارتاند از:
الحاوی، الجَذْر الحِصّیة، الاَسرار، المَدْخل التعلیمی، الطِبُ الرّوحانی، السیرةُ الفلسفیه، اَمارت الاِقبال الدولة، اللّذة و العلم الالهی.
دو اثر مهم و ارزشمند رازی در باب اخلاق
محمد بن زکرّیای رازی، پزشک و فیلسوف نامدار ری، آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشته است. در این میان، از کتابهای مهم و ارزشمند او، میتوان به کتاب السیرة الفلسفیه و الطب الروحانی اشاره کرد.
کتاب السیرةُ الفلسفیه، دفاعیهای فلسفی است با تأکید بر رعایت اعتدال یک فیلسوف در زندگی شخصی رازی و الطب الروحانی، به بیان مطالب عمده فلسفه اخلاق در بیست فصل میپردازد و شیوه رازی در آن، بر آشکار کردن ماهیت رذایل اخلاقی در نخستین گام، و آنگاه بر شرح چگونگی و نحوه پرهیز از این رذیلتها قرار داد.
غروب
محمد بن زکریای رازی، در اواخر عمر چشمانش آب آورد. به همین دلیل، یکی از شاگردانش از طبرستان برای معالجه او به بالینش حاضر شد. رازی گفت: معالجه تو بر رنج و درد من میافزاید، شاید عمرم به پایان رسیده و مرگم نزدیک باشد. روانیست برای بازجستن بینایی، خود را دچار رنج و تعب سازم. دیری نگذشت که این عالم برجسته، در پنجم شعبان 313 در 62 سالگی در زادگاهش شهر ری وفات یافت.