اسماء الهی نامتناهی است و به فرمودة حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)، اسماء الهی به تعداد موجودات عالم وجود و ارکان آنها است. چنان که موجودات عالم به حساب نیایند، اسماء الهی نیز از حد حساب و عدد خارج است. سالک در طریق کمال، سیرش در اسماء و صفات حضرت باریتعالی است که از تجلیات اسمائی، افعالی و صفاتی برخوردار میگردد.
ظاهراً اسم صورتی از صور عالم ظاهر به نظر آید، ولی مقصود از اسم یا اسماء کمال توجه به معناست نه به صورت. هر موجودی اعم از مجرد یا غیر مجرد به نسبت قابلیتش نوری از انوار الهی را داراست. اما منظور از تعلیم اسماء، نه اشاره به اجمال و توجه به نور متجلی در کل موجودات، که اشاره به کمال توجه به تفصیل است.
مشاهده کمالی و تفصیلی نور مطلق یا نورالانوار را مسلماً باید در اشرف موجودات جستجو کرد، که نورش بر سایر موجودات غالب و برتر است. گرچه در ملائک از آن نور در مرتبه اعلی وجود دارد، ولی مقام و مرتبة آنان هرگز به مقام اشرف کائنات نمیرسد؛ به مقام انسانی که راه حق میرود و کمال توجه به انوار حق دارد و از تمام کائنات در سیر کمالی خود بهرهمند میگردد. حتی حملات شیطانی نسبت به چنین سالکی نه تنها سبب تضعیف معنوی نیست، که موجب تقویت قوا و استعدادهای باطنی او است. انسان در اثر ریاضت و مجاهدت به مقامی میرسد که قلب او منزل علوم و الهامات از ناحیه حق و سبب تغذیه عقل او میگردد و در آن مقام، حملات شیطانی وسیله تقویت آن نور الهی است.
در میان افراد بشر ارواح پاک حضرات اهل بیت وحی در مرتبة اول بیش از همه استعداد پذیرش معانی و انوار الهی را داراست. هریک از اسماء الهی را مظهری است و مظهر اتم و اکمل اسماء الحسنی را در این ذوات مقدس میتوان مشاهده کرد. بدون توجه به آن انوار الهی، محال است که در انسان شوق و ذوقی به وجود آید. چه شوق و ذوق از علوم قلبی است و حصول آن منوط به مشاهدة نور مقدس حق تعالی در آن قلوب مقدس است.
در مقابل نور اسماء و صفات الهی، ظلمت قرار دارد. در واقع نور و ظلمت، عالم صورت ومعنی است. آن عالَم را در حد کمال میتوان در آن محبوبین درگاه الهی مشاهده نمود و با تقرب و توجه به عالم نور، از عالم ظلمت دور شد. اما به مقداری که نفس تمایل به عالم صورت مییابد، به همان اندازه از عالم معنی دور میگردد. پس طالب صفات و علم اسماء باید تنها به دامن مقدس مقربین الهی چنگ زده و معانی اسماء را در وجود آنان بیابد. سفر به کعبه جانان – جلد سوم – عشق و محبت