ای شاهد جان بازآ در غیب جهان کم زن
نقش رخ زیبا را در پرده ی عالم زن
راز ابدیت را در پرده نهان گردان
یا رخ به جهان بنما وز سر ازل دم زن
اوضاع جهان بنگر در هم شده چون زلفت
بر نظم جهان دستی بر طره ی پر خم زن
چون دلبر آفاقی مشکن صف دل ها را
چون کعبه ی عشاقی حرفی ز صفا هم زن
از ابلق نه گردون جولان به جهان تا کی
زان موکب ازرق سوز بر اشهب[1] و ادهم[2] زن
مانند خلیل ای جان آتشکده گلشن کن
بازار صنم بشکن راه بت اعظم زن
هم شعله ی موسی را در وادی طور افروز
هم سر مسیحا را در بر سینه ی مریم زن
چون خسرو امکانی بر کشور گردون تاز
چون پرتوی سبحانی بر عرش معظم زن
لاهوت[3] مسیحا را محو رخ زیبا کن
و آشوب کلیسا را زین معجزه بر هم زن
هم قصه ی حسنت را بر خیل ملائک گو
هم شعله ی عشقت را بر خرمن آدم زن
حال دل مشتاقان با سانحه ای خوش کن
فال دل بدنامان بر بارقه ی غم زن
صد قافله دل گم شد در هر خم گیسوست
دستی پی دلجویی بر گیسوی پر خم زن
موجی ز یم[4] جودت بر سبطی[5] و قبطی[6] ریز
هنگامه ی فرعونان بر آتش از آن یم زن
حالی که رقیبانت مستند ز چشمانت
ز ابروی کمان تیری بر سینه ی ما هم زن
ناز تو و شوق ما بگذشت ز حد جانا
زان عشوه ی پنهانی راه دل ما کم زن
زخمی که الهی راست در سینه ز هجرانت
تا چند نمک پاشی رحمی کن و مرهم زن
دیوان الهی قمشه ای
[1] سیاه و سفید به هم آمیخته که سفیدی آن غالب باشد. مجازا روشنی و روز.
[2] شتر و اسب خاکستر گون که سیاهی آن بر سپیدی آن غالب باشد. سیاه. مجازا شب.
[3] غیب
[4] دریا
[5] یهودی، مقابل قبطی.
[6] منسوب به قبط و آن دودمانی بوده اند در مصر قدیم.
برگرفته از سخنرلنی دکتر رضا داوری، استاد فلسفه در دهمین همایش بزرگداشت ملاصدرا :
فلسفه در نظر ملاصدرا صرفا علم نیست. البته فلسفه علم است و چگونه میتواند علم نباشد؟ اما از قدیم این نکته هم وجود داشته است که فلسفه کمال انسان است.
وقتی فلسفه وارد اسلام شد، این مسئله هم در فلسفه اسلامی مطرح شد. چنانکه میدانید فارابی گفته است که فلسفه تشبه به الله است. اما خود مرحوم ملاصدرا در جلد دوم اسفار به این موضوع اشاره میکند. ملاصدرا میگوید متقدمان قائل به این قول بودند که حکمت، احاطه به اعیان و کیفیت وجود اشیا است و فیلسوف، انسانی است که این احاطه را دارد.
ملاصدرا در توضیح عقل عملی و نظری، تقدم را به عقل عملی میدهد، در صورتی که در ذهن بیشتر ما عقل نظری، مقدم بر عقل عملی است.
این مسئله همیشه وجود دارد که آیا صرف دانستن ما را به کمال میرساند؟ در فلسفه اروپایی امروز - به عنوان مثال فلسفه گادامر- مسئله روش و حقیقت یک مسئله مهم است. کسانی هستند که راهها و روشها را میدانند، اما آیا صرف دانستن این راهها،باعث میشود آنها حقیقت را پیدا کنند؟ سخن مهم ملاصدرا، حکمت سیروت انسان است.
ملاصدرا به تبع عرفا، به دو قوس نزول و صعود قائل است. ملاصدرا حرف عرفا را عینا تکرار نمیکند، اما به آن حرفها نظر دارد. در قوس نزول، انسان پیدا نیست و فلسفه هم پیدا نیست. توجه داشته باشید نگفتم وجود ندارد، بلکه گفتم پیدا نیست. اما در قوس صعود، انسان پیدا میشود و فلسفه هم پیدا میشود. در واقع انسان در آغاز سیر صعودی پیدا میشود که همان طبیعت است.
اما این انسان طبیعی چیزی از خیال و عقل به همراه دارد و سیر این انسان به سمت عالم خیال است که میتواند از آن هم بگذارد و به عالم عقل برسد. همه انسانها این مسیر را طی میکنند، اما این طور نیست که همه آدمیان به مقصد برسند و راه های گذشته را فراموش نکنند.
ملاصدرا در مقدمه کتاب ارجمند شرح اصول کافی چند حدیث قدسی نقل میکند: «من نافرمانی آدم را سبب آبادانی عالم گردانیم» و «اگر شما گناه نمیکردید خداوند شما را میبرد تا گروه دیگری را بیاورد» و «ناله گناهکاران را از تسبیح ستایندگان بیشتر دوست دارم». در نظر ملاصدرا کسی که ناله میکند، قرب پیدا میکند و رها شده است و مهم آزادی است و اینکه آدمی آزاد شود و راه را طی کند.
ملاصدرا در بحث سیر صعودی، به انبیا توجه میکند و میگوید انسان اگر دستگیری پیدا کند میتواند به نتیجه برسد.
ملاصدرا میگوید عالم اگر علم دارد، خشیت دارد و اگر خشیت دارد علم دارد. علم بدون خشیت علم نیست و علم حقیقی علم با خشیت است.
بیانات ارزشمند اخلاقی آیت الله جوادی آملی
- وجود مبارک پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود «تعطّروا بالاستغفار لا تفضحنّکم رواعه الذنوب»خودتان را با استغفار معطّر کنید تا بوی بد گناه آبرویتان را نبرد یک وقت می بینید کسی بعد از یک مدّت مسلوب الحیثیّه می شود آبرویش رفته دیگر نمی داند از کجا این چوب را خورده که فرمود خودتان را با استغفار معطّر کنید.
- کسانی که اهل معصیت اند چرک میخورند و اگر در بیانات نورانی سیدالشهداء (سلام الله علیه)هست که غیبت، خورشت سگان جهنّم است تشبیه نیست اغراق نیست باطن این حکم است همین غیبت به آن صورت در می آید.
- اگر استکبار، صهیونیسم و ظالم و مظلوم را در بیرون می بینیم مشابه همین در درون ما وجود دارد ، اگر شهوت و غضب در جنگ درون پیروز شوند همه را به اسارت می گیرند.
- در جنگ بیرون دشمن تا می تواند رقیب را می کشد ولی در جنگ درون اسیر می گیرد نه قتیل ،لذا دشمن در جنگ درون اسیر می گیرد تا از او بهره ببرد.
- کسی که زبان و نیّتش با رفتار و کردارش یکی باشد امانت الهی را ادا کرده و ایمان و عبادت او با اخلاص است.
- انسان با تقوا نیز می تواند زندگی مقبول و با رفاه که آخرت را در پی دارد داشته باشد و این چنین نیست که فرد متّقی از زندگی مقبول و آبرومند در دنیا محروم باشد.
- اگر شخص در جهاد درون شکست خورده و شهوت و غضب از طریق عقل عمل او را اسیر کند عالما و عامدا دروغ خواهد گفت و معصیت می کند.
- خدا خلّاق عالم است و این قدرت را به انسان ها داده تا بتوانند بدنسازی کنند تا بدن برزخی خود را به صورت زیبا یا زشت بسازند.
- در دنیا صورت ها و سیرتهای مختلفی وجود دارد و لذا آن زیبایی که می خواهیم در بدن برزخی داشته باشیم می باید با عقاید و اخلاق خود در دنیا بسازیم.
- اگر بخواهیم به اخلاق الهی نازل شویم چاره جز این نداریم که خود را بشناسیم.
- انسان ابدی باید کارهای ابدی داشته باشد ، پس از مرگ یا بهشتی است یا دوزخی که هیچ رحمتی در آن نیست، هیچ اثری از رحمت خاصّه در جهنّم نیست لذا اگر کسی اهل نجات باشد به کارهای ابدی دست می زند.
- امام علی (ع)در نامه خود به محمد ابن ابا بکر نماز را عمود دین عنوان کرده و خواستار ادای نماز اول وقت شده اند و درسی داده اند که به نماز نگوییم کار دارم به کار بگوییم که نماز دارم.امام (ع)عنوان فرموده اند که تمام کارهای ما تابع نماز است و هنگامی که ما با خدای خود گفت و گو می کنیم او حافظ ما است.
- طبق فرموده پیامبر(ص)خواب یک کلاس درس است به شرط اینکه پرخوری نکرده، بدون وضو نبوده و روبه قبله باشد و اگر مراقب زبان ، چشم و گوش خود باشید فرشتگان با شما مصافحه خواهند کرد.
- حضرت آیت الله جوادی آملی با اشاره به برخی فرمایشات امام علی(ع)در نهج البلاغه:برترین و بالاترین ثروت عقل است و ملّتی که فقیه و خردمدار باشد می تواند منابع درونی خود را تامین کند در غیر این صورت دچار فقر اقتصادی خواهد شد.
- خدا در سوره یس فرمود :عقلا و حکما حواسشان باشد که ابلیس تا آخر دست بردار نیست و رقیب سرسختی است.رقیبی چون ابلیس که به خود نیزرحم نکرده است و محصول شش هزار سال عبادت خود را به آتش کشیده است.
- شیطان قوی تر از ما است ، با همه نیروها به میدان نبرد آمده و نیروهای شیطانی ما را می بینند ولی ما نمی توانیم آن ها را ببینیم. امام علی (ع)فرمودند انسان می تواند سلسله ابزاری را تهیه کند و به جایی مرتبط شود که کمک کننده ما را می بیند ولی شیطان آن کمک کننده را نمی بیند.
آیتالله العظمی جوادی آملی به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر پیامی صادر کردند. متن این پیام به شرح زیر است:
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم و ایاه نستعین
با تحیت و دعا فرا رسیدن عید بزرگ جهان اسلام، فطر را به ملت مسلمان تهنیت و قبول عبادتهای ماه مبارک رمضان و استجابت دعاهای شهر الله به ویژه نیایشهای لیالی قدر را از خداوند مسئلت داریم. تحلیل معنای عید، اجلال برنامههای رسمی و وظیفه امت اسلامی در ساحت آن در ضمن چند نکته تقدیم میشود:
یکم: خداوند انسان را به وصف کرامت و بزرگواری ستود: (لقد کرّمنا بنی آدم...) و تکریم وی را مرهون حضور او در مدرس خدای اکرم که عهده دار تدریس درس کرامت است دانست: (اقرء و ربّک الاکرم * الذی علّم بالقلم)؛ ثمره تعلیم خُلق کرامت خلافتِ متعلّم کریم از معلّم اکرم است: انّی جاعل فی الارض خلیفة. عنصر محوری خلافت رجوع خلیفه به حکم مستخلف عنه و عود وی به دستور اوست . همین بازگشت به منبع جمال و مبدء جلال که ناله سحرگاه و لابه پگاه این ماه بود تار و پود جامه عید را بافت و بر اندام رسای جامعه اسلامی پوشاند و همین معیار برای ضیوف الرحمان بعد از انجام مناسک و ضراعت در حریم حرم و حول بیت عتیق زمینه ورود به صحنه عید اضحی را فراهم می کند. در این دو عید بزرگ مهمانان به حضور میزبان مشرف میشوند و ره توشه آن سیراب شدن از کوثر توحید و برائت از سراب شرک و عصیان و ستم است، البته در اسلام اعیاد بزرگ دیگری است که طرح آن خارج از قلمرو این پیام است.
دوم: پیام عید بزرگ فطر احیای تفکّر الهی و اماته تخیّل الحادی از یک سو ، فراز توحید و فرود شرک از سوی دیگر و رویش حق و ریزش باطل و سرانجام حیات عدل و آزادی و ممات ظلم و برده گی از سوی سوم است. الحاد و شرک و ظلم و برده گی نه با نظام هستی هماهنگ است و نه با هویّت انسانی هم آوا، سالیان متمادی است که سران استکبار به نام حقوق بشر مسلمانان بسیاری از کشورها را از سرشت و سرنوشت اصیل خود دور نگه داشتند. اکنون که امّت آگاه مصر، تونس، لیبی، یمن و بحرین در پرتو اسلام پرچم توحید و حق و عدل را به اهتزاز در آوردند و فرعون ها و نمرود ها را از تخت عزّت دروغین به تخته ذلّت راستین فرود آوردند یا در آستانه به زیر کشیدن اند همگان باید در حمایت آنان بکوشند و گذشته از دعای خیر دقیقا رخدادهای تلخ استکبار و صهیونیست را بنگرند و عمیقاً دستی به تبر ببرند و همانند پدر بزرگوار ملت مسلمان به ویژه عرب یعنی حضرت ابراهیم خلیل(علیه السلام) بت های استعمار ، استثمار، استعباد و استحمار را در هم بکوبند تا مصداق اولی الایدی و الابصار شوند.
آنکه ستم انباشته حاکمان سابق مصر و تونس و لیبی را نبیند و انبوه جنایت حاکمان در حال زوال یمن و بحرین را مشاهده نکند نابیناست و آنکه آنها را می بیند ولی دستی از آستین مساعدت بیرون نمی آورد بی دست است خداوند جامعه ای را یاری می کند که به حضرت ابراهیم (علیه السلام) تأسی کند و صاحب دست و چشم باشد.
سوم: پیام عید بزرگ فطر صیانت از وحدت امت اسلامی است که در مدار دین واحد، قرآن و سنّت معصومانه واحد، قبله و مطافِ واحد حجّتِ ناهض خود را بر حجّت داحض استکبار و مزدوران آن حاکم می کند مبادا بیگانه چیزی بر جمهوری اسلامی آنان بیفزاید یا از آن بکاهد و هدف نهضت را از اسلام خواهی دور کند. مبادا بهانه فرقه ای، دسیسه قبیله ای ، وصمه قومی و وسمه حزبی سبب آسیب دیدن بنیانِ مرصوصِ وحدتِ اسلامی گردد. حاکمان بحرین کوشش مذبوحانه دارند تا بیابانگردان را بومی کنند و بر یاران اجیر شده خود بیافزایند و صاحبان اصلی بحرین را از حق تشکیل حکومت حق مدار محروم نمایند. در حالی که محور اصلی قیام آنان را لزوم همه جانبه اسلام در سرزمین موروثی خود تأمین می کند.
دشواری وظیفه مسلمانان وقتی روشن می شود که سانحه سنگین ستم زدایی با حادثه سهمگین قحطی و خشک سالی سومالی همراه شد. در وضع پیچیده کنونی خرد مداری ، پرهیز از اختلاف و نبرد داخلی و تعامل و برادری مهم ترین راه حل سختی است. تضرّع و نیایش مضطرّانه به درگاه پروردگار، هم آثار فراوانی در نزول برکات آسمانی و رویش نعمت های زمینی دارد و هم در ایجاد الفت دل ها تأثیر به سزایی خواهد داشت. مساعدت امّت اسلامی در مصرف زکات فطر به ویژه از سهمِ فی سبیل الله و نیز ثلث سهم مبارک امام علیه السلام می تواند مقداری از حوادث غمبار آن کشور قحطی زده را کم کند. البته خداوند به دولت و ملّت خدمتگزار صلاح و فلاح و حسن عاقبت خواهد داد.
در پایان ضمن تبریک مجدّد عید سعید فطر، مجد و شکوه اسلام، استقلال و آزادی امت مسلمان و رهایی همه محبوسان دربند مخصوصاً جناب امام موسی صدر حفظه الله را از پروردگار جهان مسئلت داریم .