شیطان در بخش علمی هرگز انسان را رها نمیکند جز این که در محدوده علم، جزو بندگان مخلص باشد؛ یعنی به مقام عقل مجرد محض بار یابد؛ زیرا در محدوده عقل محض، وهم و خیال را راهی نیست و تجرد شیطان، تجرد وهمی است. بنابراین، شیطان به عقل محض بار نمییابد و به کسی که در مرحله عقل صرف به سر میبرد هرگز دسترسی ندارد و نمیتواند در قلمرو تجرد تام، مغالطهای راه اندازد تا عاقلی را بفریبد. انسان عاقل، از آن جهت که عاقل است، به دام اهریمن وهم نمیافتد. آن کس نیز که به مرحله عقل محض در بُعد عمل بار یابد، شیطان را به حرم امن وی، راهی نیست؛ زیرا آن جا برتر از شهوت و غضب است و شهوت و غضب ابزار تیز و تند شیطان است. در قرآن کریم آمده است که اگر کسی جزو بندگان مخلص شود، شیطان به حرم امن او راه ندارد: "قال فبعزتک لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین."(1)
در قرآن کریم آمده است که اگر کسی جزو بندگان مخلص شود، شیطان به حرم امن او راه ندارد: "قال فبعزتک لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین." استثنای مخلصین از این جهت نیست که شیطان نسبت به آنان مهربان است؛ بلکه از آن روست که در ساحت آن مقام منیع تسلیم است و توان رخنه به آن را ندارد. همان طور که شیطانها به آسمانهای بلند راه ندارند و هرگاه شیطانی بخواهد به مهبط وحی و مخزن علم الهی راه یابد، شهاب رصد به حیات او خاتمه میدهد.
استثنای مخلصین از این جهت نیست که شیطان نسبت به آنان مهربان است؛ بلکه از آن روست که در ساحت آن مقام منیع تسلیم است و توان رخنه به آن را ندارد. همان طور که شیطانها به آسمانهای بلند راه ندارند و هرگاه شیطانی بخواهد به مهبط وحی و مخزن علم الهی راه یابد، شهاب رصد به حیات او خاتمه میدهد: "فمن یستمع الان یجد له شهابا رصدا."(2) در فن مغالطه علمی و شهوت و غضب عملی، هیچ شیطنتی به مقام منیع عقل نظر و عقل عمل محض که تجرد تام است، راه ندارد و هرگاه وهم یا خیال بخواهد به منطقه عقل راه یابد، با تیر عقل طرد و رجم خواهد شد و آنان جزو اوحدی از انسانها هستند. البته تا به آن جا رسیدن و نیز حفظ و نگهداری آن مقام، بسیار سخت است؛ زیرا انسان از آن جهت که دارای نفس متحرک و روح سیال است، تنزل او هر لحظه ممکن است مگر این که لطف خدا شامل حال او شود.
پینوشتها:
1. سوره ص، آیات 82-83.
2. سوره جن، آیه 9.
منبع:
کتاب مراحل اخلاق در قرآن، آیة الله جوادی آملی.